Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος

Σήμερα η Εκκλησία εορτάζει και τιμά την ιερή μνήμη του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Ο άγιος Γρηγόριος είναι ένας από τους τρεις μεγάλους ιεράρχες και οικουμενικούς διδασκάλους της Εκκλησίας μαζί με τον Μέγα Βασίλειο και τον Ιωάννη το Χρυσόστομο. Μετά τον απόστολο και ευαγγελιστή Ιωάννη, είναι ο δεύτερος στον οποίο η Εκκλησία απένειμε τον τίτλο του Θεολόγου, ο τρίτος είναι ο άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος. Ο άγιος Γρηγόριος ειδικώτερα είναι ο τριαδικός θεολόγος, γιατί σε κάθε του λόγο κεντρική διδασκαλία του είναι πάντα το μυστήριο της Αγίας Τριάδος. Στον πέμπτο θεολογικό λόγο του γράφει, οι πιστοί «προσκυνούσι τον Πατέρα, τον Υιόν και το Άγιον Πνεύμα, μίαν Θεότητα…».

Η ωφέλεια από τα μνημόσυνα (Οσίου Ιωάννου του Δαμασκηνού)

Ένας άγγελος ζυγίζει ψυχές και διώχνει τον δαίμονα που προσπαθεί να αρπάξει μία. Πίνακας του ιταλού ζωγράφου Guariento (μέσα 14ου αιώνα).

Μ’ αυτό το έργο του ο μεγάλος άγιος και θεολόγος του 8ου αιώνα συνοψίζει τη διδασκαλία της Εκκλησία μας για τα μνημόσυνα και, χρησιμοποιώντας πλήθος πατερικών μαρτυριών, απαντά σε πολλά ερωτήματα, που σχετίζονται με την ιστορική προέλευση, τη σημασία και τη σκοπιμότητά τους.

Πρόλογος

Σύμφωνα με ομόφωνη αγιοπατερική μαρτυρία την οποία επιβεβαιώνει αδιάκοπη εκκλησιαστική παράδοση αιώνων, οι ειδικές ευχές για τους νεκρούς θεσπίστηκαν από τους αγίους αποστόλους (1). H θέσπιση αυτή έχει δύο βασικά δογματικά θεμέλια: α) την έννοια της Εκκλησίας ως κοινωνίας αγίων, που αποτελείται όχι μόνο από τους ζωντανούς αλλά και τους «κεκοιμημένους» χριστιανούς και β) την πίστη στη μεταθανάτια ζωή, την ανάσταση και την τελική κρίση.

Επιπλέoν, η διδασκαλία και η διαχρονική πράξη της Εκκλησίας, μας προτρέπουν να εκδηλώνουμε τη μέριμνα μας για την ανάπαυση μιας ψυχής όχι μόνο με προσευχές, αλλά και με έργα αγάπης. Έτσι, οι Αποστολικές Διαταγές παραγγέλνουν να προσφέρονται στους φτωχούς ορισμένα από τα υπάρχοντα του νεκρού στη μνήμη του. Και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ερμηνεύοντας το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, συμβουλεύει να κάνουμε τέτοιες αγαθοεργίες, «ώστε, αν μεν ο νεκρός είναι αμαρτωλός, ν’ απαλλαγεί από τις αμαρτίες του· και αν είναι δίκαιος, να λάβει μεγαλύτερο μισθό και ανταπόδοση». Οι προσευχές, από το άλλο μέρος, για τους νεκρούς περιλαμβάνουν τόσο την μνημόνευση των ονομάτων τους στις θείες λειτουργίες, όσο και την τέλεση ειδικών ακολουθιών, των μνημοσύνων.

ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ

Η Βάπτιση του Αγίου Βλαδίμηρου. Ναός Αγίου Βλαδίμηρου

 

(Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου)

Ο Μωυσής βάπτισε, αλλά βάπτισε στο νερό και πριν από αυτό στη νεφέλη και τη θάλασσα. Αυτό όμως το βάπτισμα ήταν συμβολικό, όπως πιστεύει και ο Παύλος. Η θάλασσα ήταν τύπος του νερού και η νεφέλη του Πνεύματος, το μάννα του άρτου της ζωής και το νερό, το οποίο έπιναν, τύπος του ουράνιου ποτού.

Και ο Ιωάννης (ο Πρόδρομος) βάπτισε αλλά όχι εντελώς ιουδαϊκά, επειδή δεν βάπτισε μόνο στο νερό αλλά και στη μετάνοια. Όχι όμως και εντελώς πνευματικά, επειδή δεν προσθέτει και το «εις το Πνεύμα».

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΙΔΙΑ… (Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου)

Λεπτομέρεια του εξωτερικού της χτισμένης μαρμάρινης πολυγωνικής κολυμβήθρας του ορθόδοξου βαπτιστηρίου της Ραβέννας (5ος αιώνας). Βλέπουμε ανάγλυφο έναν Αμνό με έναν Σταυρό.

Μην πεις, να με βαπτίσει επίσκοπος και μάλιστα μητροπολίτης ή από τα Ιεροσόλυμα και μάλιστα με κάποιο αξίωμα. Γιατί η χάρις δεν εξαρτάται από τον τόπο αλλά από το Πνεύμα. Μην απαιτείς να είναι αξιόπιστος αυτός που κηρύττει ή αυτός που βαπτίζει. Άλλος είναι ο κριτής τους και δοκιμαστής των πλέον αφανών πραγμάτων. Διότι ο άνθρωπος βλέπει στο πρόσωπο, δηλ. εξωτερικά ενώ ο Θεός βλέπει στην καρδιά, δηλ. εσωτερικά. Για σένα όμως ο καθένας από αυτούς είναι αξιόπιστος για τον καθαρισμό σου· μόνο να είναι ένας από τους αναγνωρισμένους και όχι από εκείνους που έχουν καταδικασθεί από την Εκκλησία, ούτε ξένος προς αυτήν…Κάνε και την εξής σκέψη· υπάρχουν δύο δακτυλίδια, ένα χρυσό και ένα ασημένιο, και έχουν το ίδιο αποτύπωμα, την εικόνα του βασιλιά. Και τυπώνουν και τα δύο τη σφραγίδα πάνω στο κερί. Σε τι θα διαφέρει η μία σφραγίδα από την άλλη; Σε τίποτε… Έτσι να βλέπεις τον κάθε κληρικό. Και αν ακόμα είναι ανώτερος από τους άλλους στη ζωή, η δύναμη του βαπτίσματος είναι η ίδια.

(Λόγος Μ΄. Εις το Άγιον Βάπτισμα).

ΓΙΑΤΙ ΣΥΝΔΕΘΗΚΕ Η ΨΥΧΗ ΜΕ ΤΟ ΣΩΜΑ; (Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου)

Η δημιουργία του Αδάμ. Βυζαντινό ψηφιδωτό του Καθεδρικού του Monreale στην Σικελία (12ος αιώνας).

Η ψυχή προέρχεται από το Θεό, είναι θεία, μετέχει της ουράνιας ευγένειας και βιάζεται να πάει κοντά του, έστω και αν συνδέθηκε με το κατώτερο απ’ αυτήν σώμα. Τις αιτίες της σύνδεσης αυτής τις γνωρίζει μόνο ο Θεός, ο οποίος την συνέδεσε με το σώμα και εκείνος που δέχθηκε από τον Θεό τη σοφία και αντιλαμβάνεται αυτά τα μυστήρια. Σύμφωνα όμως με όσα γνωρίζω εγώ και αυτοί που είναι γύρω μου, αυτό έγινε για δύο λόγους. Πρώτα για να κληρονομήσει την ουράνια δόξα με τον αγώνα και την πάλη προς τα επίγεια, αφού δοκιμασθεί από τα επίγεια, όπως δοκιμάζεται το χρυσάφι από τη φωτιά, και αφού κερδίσει ως βραβείο της αρετής και όχι μόνο ως δώρο του Θεού εκείνα τα οποία ελπίζει. Και αυτό βέβαια ήταν απόδειξη της πολύ μεγάλης αγαθότητας, το ότι δηλαδή έκανε να εξαρτάται το αγαθό και από εμάς και να μη σπείρεται μόνο στη φύση αλλά να καλλιεργείται και από την πρόθεση και από το αυτεξούσιο μας. Επίσης για να τραβήξει προς αυτήν και το κατώτερο μέρος και να το τοποθετήσει στον ουρανό, αφού σιγά σιγά θα το έχει απαλλάξει από το γήινο φρόνημα. Για να γίνει η ψυχή για το σώμα, ό,τι είναι ο Θεός για τη ψυχή αφού διαπαιδαγωγήσει την υπηρέτρια ύλη και συμφιλιώσει με τον Θεό το υποταγμένο σ’ αυτήν σώμα.

(Λόγος Β΄, Απολογητικός της εις Πόντον φυγής)

ΓΙΑΤΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΒΑΠΤΙΣΘΗΚΕ ΤΡΙΑΝΤΑ ΧΡΟΝΩΝ; (Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου)

Η Βάπτιση του Χριστού. Αγιογραφία της αγίας Μαρίας Σκομπτσόβας των Παρισίων (1891-1945).

Λένε: ο Χριστός βαπτίσθηκε σε ηλικία τριάντα ετών, και μάλιστα ενώ ήταν Θεός, και συ με συμβουλεύεις να κάνω γρήγορα το βάπτισμα; Λέγοντας ότι ήταν Θεός έδωσες την απάντηση. Εκείνος ήταν η ίδια η κάθαρση και δεν είχε ανάγκη από αυτήν· αλλά «καθαρίζεται» και σαρκώνεται για σένα, ενώ ήταν άσαρκος. Και ούτε κινδύνευε καθυστερώντας το βάπτισμά του. Διότι αυτός ήταν ρυθμιστής και του πάθους και της γεννήσεώς του. Ενώ για σένα είναι μεγάλος ο κίνδυνος αν πεθάνεις έχοντας γεννηθεί μόνο τη γέννηση της φθοράς και χωρίς να ντυθείς την αφθαρσία που δίνει το βάπτισμα. Σκέπτομαι ακόμη και το άλλο· ότι εκείνος έπρεπε τότε να βαπτισθεί, ενώ για σένα δεν συντρέχει ο ίδιος λόγος. Διότι άρχισε το δημόσιο έργο του όταν έγινε τριάντα ετών, όχι νωρίτερα, και για να μη δώσει την εντύπωση ότι είναι ένας που θέλει να επιδειχθεί και για να δείξει ότι υπέστη πλήρη τη δοκιμασία της αρετής, και τέλος επειδή αυτή η ηλικία εθεωρείτο κατάλληλη για να έχει δοκιμασθεί κάποιος στην αρετή.

( Λόγος Μ΄, εις το Άγιον Βάπτισμα).

ΣΥΓΧΩΡΗΣΕ ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΓΧΩΡΗΘΕΙΣ

( Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου)

Ας μη επιβουλεύουμε τον ίδιο τον εαυτό μας και ας μη χάσουμε την παρρησία μας στο Θεό δείχνοντας εχθρότητα σε όσους μας αδίκησαν και αγανακτώντας υπερβολικά. Ας αφήσουμε τον άνθρωπο στο Θεό και στις εκεί τιμωρίες. Εμείς ας βρούμε φιλάνθρωπο τον Κριτή, αφού και εμείς θα έχουμε αποδειχθεί φιλάνθρωποι και ας συγχωρήσουμε, για να συγχωρηθούμε.

Ας μη σε ξεγελά ο μάταιος λογισμός, ότι η δίκαιη εκδίκηση δεν έχει ενοχή, όπως και η παράδοση στους νόμους αυτού που παρανόμησε. Υπάρχουν οι νόμοι των Ρωμαίων, υπάρχουν όμως και οι δικοί μας των χριστιανών. Εκείνοι είναι χωρίς μέτρο, σκληροί και φθάνουν στο αίμα. Οι δικοί μας είναι ήπιοι και φιλάνθρωποι και δεν επιτρέπουν να αντιμετωπίσουμε με θυμό όσους μας αδικούν. Ας επιμείνουμε σ’ αυτούς και ας τους ακολουθήσουμε. Έτσι θα προσφέρουμε λίγα ( διότι η εδώ ζωή μας είναι μικρή και δεν αξίζει τίποτε), θα δεχθούμε όμως από το Θεό μεγάλη ανταμοιβή, την φιλανθρωπία του και τις ουράνιες ελπίδες.

( Επιστολή 78, Προς Θεότεκνο).

ΚΡΥΒΕΙΣ ΤΙΣ ΑΜΑΡΤΙΕΣ ΣΟΥ; (Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου)

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (ψηφιδωτό του 12ου αιώνα). Παλέρμο, Capella Palatina.

Πολλές φορές ή με δουλοπρέπεια αποκρύπτουμε την αμαρτία ή προφασιζόμαστε διάφορες προφάσεις αμαρτωλές, βρίσκοντας διάφορες δικαιολογίες για τα πάθη μας, ή κλείνουμε τα αυτιά μας και φροντίζουμε με ζήλο να μην ακούσουμε τις φωνές εκείνων που προσπαθούν να μας ηρεμήσουν και να μη θεραπευθούμε με τα φάρμακα με τα οποία θεραπεύεται η ασθένεια της ψυχής μας. Ή, και το τελευταίο, κάνοντας φανερά διάφορες αδιάντροπες πράξεις, προχωρούμε απροκάλυπτα με το μέρος εκείνων που κάνουν την αμαρτία και υπηρετούν κάθε παρανομία. Και αποφεύγουμε, εξαιτίας του ελέγχου, εκείνους που μας αγαπούν και φροντίζουν για τη διόρθωσή μας.

(Λόγος Β΄, Απολογητικός της εις τον Πόντον φυγής)

 

Η φωτογραφία είναι από το www.britannica.com

ΚΟΙΝΟΣ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ

 

(Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου)

«Πολλές φορές ενώ προχωρώ καλά με άριστες ελπίδες,

και ενώ βρίσκομαι στο μέσο του δρόμου της αρετής,

ξαφνικά με ξαναφέρνει πίσω στην αρχή

ο ολέθριος εχθρός, που μας ξεγέλασε πιο μπροστά,

και βρίσκομαι πάλι να πατώ στην άμμο, με αβέβαια βήματα.

Ανεβαίνω πάλι, και πάλι με πηγαίνει πίσω

Περισσότερο από πρώτα, τον δύστυχο, και περπατώ πάντα

και πάντα ο φόβος μου μεγάλος·

λίγο προχώρησα και αμέσως πισωγύρισα».

( Επη Θεολογικά, Ποίημα Θ΄, Περί αρετής).

Πως οι Πατέρες είδαν την Αγία Γραφή (2)

Εσμαλτωμένη εικόνα - εγκόλπιο από την Ι. Μονή Σεμοκμέδι (Γεωργία, 10ος αι.). Μουσείο Τέχνης της Γεωργίας, Τιφλίδα.

(συνέχεια από 1)

Επισκόπου Αθανασίου Γιέβτιτς

Εμείς οι ορθόδοξοι την ακούμε την Άγια Γραφή μέσα στη Λειτουργία και την καταλαβαίνουμε ως Σώμα. Όλα τα γεγονότα ή τα μυστήρια που τελούνται, οι μυσταγωγίες οι εκκλησιαστικές μας εξηγούν τι λένε τα λόγια στη Γραφή. Έτσι μπορεί κι ένας απλός χριστιανός να καταλάβει τη Γραφή. Το λέγει και ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος ότι η Βίβλος είναι ένα ποτάμι που μπορεί να το περάσει ένα αρνάκι και μπορεί να βυθισθεί σ’ αυτό ένας ελέφαντας. Για να δείξουμε σαφέστερα, πως έτσι είδαν οι Πατέρες την Αγία Γραφή, θα αναφέρουμε μόνο ένα χωρίο του αγίου Μαξίμου. Είναι το γνωστό χωρίο από το «Κεφάλαια Θεολογικά» ή όπως τα λένε ορισμένοι βυζαντινολόγοι τα «Γνωστικά Κεφάλαια», περί Θεολογίας εκατοντάς πρώτη, 66.

Η ιδανική φιλία (Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος)

Οι Τρεις Ιεράρχες άγιοι Βασίλειος, Ιωάννης Χρυσόστομος και Γρηγόριος σε μικρογραφία από το βυζαντινό Ψαλτήρι του Θεοδώρου (περ. 1066)

Ἡ ἰδανική φιλία ἀνθεῖ σέ περιβάλλοντα ἀμόλυντα ἀπό τήν ἁμαρτία καί τήν συναναστροφή τῶν κακῶν καί τῶν πονηρῶν.

Ἡ γοητεία τοῦ κακοῦ καί ἡ φαυλότητα τῆς ζωῆς ἔχουν ἀμαυρώσει ὅλα τά καλά τοῦ βίου μας. Καί μεταξύ αὐτῶν τῶν καλῶν συμπεριλαμβάνονται καί οἱ φιλίες. Κάτω ἀπό τό γενικό ξεπεσμό καί ἐξευτελισμό τῆς ζωῆς χάθηκαν ἤ ἀλλοτριώθηκαν κι αὐτές. Κι ὅμως, φίλοι μου, ὅλοι ἔχουμε ἀνάγκη μιᾶς γνήσιας, ἀληθινῆς, δυνατῆς καί πραγματικῆς φιλίας. Δύσκολα κτίζονται τέτοιες φιλίες. Εὔκολα καταστρέφονται. Κι ὅσοι ἀπέκτησαν τέτοιες ζηλευτές φιλίες ἔζησαν εὐτυχισμένοι. Γι᾽ αὐτό θά σᾶς δώσω τήν συνταγή τῆς ἰδανικῆς φιλίας. Ὄχι ἐγώ. Ἐσεῖς τό ξέρετε, ὅτι πάντα ἀφήνω ἐκείνους πού ξέρουν τά θέματα τῆς ζωῆς μας καλύτερα ἀπό μᾶς νά μᾶς ποῦν τήν σοφή συμβουλή τους. Ἔτσι ἀνεκάλυψα στόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο τίς προϋποθέσεις μιᾶς μεγάλης φιλίας, σάν αὐτή, πού εἶχε ὁ ἴδιος μέ τόν Μέγα Βασίλειο. Ὁ ἴδιος ἔλεγε, ὅτι «ἐφαίνετο νά ἔχωμεν οἱ δύο μας μίαν ψυχήν πού ἐκατοικοῦσεν εἰς δύο σώματα. Τότε πλέον ἐγίναμεν τά πάντα ὁ ἕνας διά τόν ἄλλον, ὁμόστεγοι, ὁμοτράπεζοι, συμφυεῖς, ἀποβλέποντες εἰς τό ἴδιο καί πάντοτε αὐξάνοντες ὁ ἕνας τόν πόθο τοῦ ἄλλου, ὥστε νά γίνῃ θερμότερος καί μόνιμος».

Η επικράτηση του Χριστιανισμού στην Αυτοκρατορία

Στην Εκκλησία

Την εκκλησίαν αγαπώ — τα εξαπτέρυγά της
τ’ ασήμια των σκευών, τα κηροπήγιά της,
τα φώτα, τες εικόνες της, τον άμβωνα της.
Εκεί σαν μπω, μες σ’ εκκλησία των Γραικών
με των θυμιαμάτων της τες ευωδίες,
με τες λειτουργικές φωνές και συμφωνίες,
τες μεγαλοπρεπείς των Ιερέων παρουσίες
και κάθε των κινήσεως τον σοβαρό ρυθμό
λαμπρότατοι μες στων αμφίων τον στολισμό
ο νους μου πιαίνει σε τιμές μεγάλες της φυλής μας,
στον ένδοξό μας Βυζαντινισμό.
Κ.Π. ΚαβΑφης

« Η εξαπλωση του Χριστιανισμου»

Πηγή Φώτο: Le civilta, Vol. II Roma – Bisanzio – Gli Arabi, Vallardi Edizioni 345

Πολλά έχουν ακουστεί τα τελευταία χρόνια για την επικράτηση του Χριστιανισμού. Μεγάλα ψεύδη, πως δήθεν,