Η Λατρεία της Μεγαλόχαρης στας Αθήνας – Ένα ενδιαφέρον ιστορικό οδοιπορικό στην Αθήνα του παρελθόντος

Βύρων Κωνσταντάρας

Ελληνική Δημιουργία, τ. 61, 1950

Σε καμμιά πόλη στον κόσμο δεν λατρεύτηκε η Παναγία τόσο, όσο εδώ στην Αθήνα, και καμμιά πόλη ανάλογα με τον πληθυσμό της, δεν είχε τόσες εκκλησίες και Μοναστήρια κτισμένα στʼ όνομα της Θεομήτορος, όσα είχαν άλλοτε αι Αθήναι. Αυτό νομίζω πως οφείλεται σε δυο αξιοπρόσεχτα γεγονότα. Γεγονότα πʼ έχουν συνδέσει την Παναγία με την πόλη του Φωτός και του Πνεύματος.

Ερχόμεθα στο πρώτο. Όπως μας λέγει η παράδοση της πίστης μας, όταν ο Χριστός αποφάσισε να πάρει από τον πρόσκαιρο κόσμο την Μητέρα του για να την έχει πλάϊ του, την ειδοποίησε τρεις μέρες πριν μʼ έναν Άγγελο Του. Μετά το άγγελμα αυτό, η Μεγαλόχαρη ανέβηκε στο Όρος των Ελαιών για να προσευχηθεί και να ευχαριστήσει το παιδί της. Ταυτόχρονα νεφέλαι άρπαξαν από τα πέρατα της γης τους Αποστόλους και τους έφεραν στο σπίτι της Παναγίας για να παρευρίσκωνται κατά την κοίμησή Της, και εκεί άραντες το σώμα με ύμνους και ψαλμούς έφεραν εις το Χωρίον Γεθσημανή, και έθαψαν το πανάχραντό της σώμα.

Λόγος στην Κοίμηση της Θεοτόκου (Αγίου Θεοδώρου του Στουδίτη)

Τώρα λοιπόν, ενώ έκλεισε τους αισθητούς οφθαλμούς η Θεοτόκος, υψώνει για χάρη μας τους νοητούς, σαν λαμπρούς και μεγάλους φωστήρες που ποτέ ως τώρα δεν βασίλεψαν, για να αγρυπνούν και να εξιλεώνουν τον Θεό υπέρ της σωτηρίας του κόσμου. Τώρα, ενώ στα θεοκίνητα χείλη της σίγησε ο έναρθρος λόγος, αείλαλο ανοίγει το πρεσβευτικό της στόμα υπέρ όλου του γένους. Τώρα, ενώ συνέστειλε τις σωματικές και θεοφόρες της παλάμες, τις υψώνει άφθαρτες προς το Δεσπότη υπέρ ολόκληρης της οικουμένης. Τώρα, ενώ μας απέκρυψε τα ηλιοειδή και φυσικά χαρακτηριστικά της, ακτινοβολεί διά μέσου της σκιαγραφίας της εικόνας της και την παρέχει στο λαό προς ασπασμό ευεργετικό και σχετική προσκύνηση, είτε το θέλουν οι αιρετικοί είτε όχι. Ενώ λοιπόν πέταξε επάνω η πάναγνη περιστερά, δεν παύει να φυλάττει τα κάτω. Ενώ εξήλθε του σώματος, με το πνεύμα της είναι μαζί μας. Ενώ οδηγήθηκε στους ουρανούς, εξοστρακίζει από ανάμεσα μας τους δαίμονες μεσιτεύοντας προς τον Κύριο.

Τον επαναπατρισμό τοιχογραφιών ζητάει ο Κύπρου

Ο Χριστός Παντοκράτορας , που κοσμούσε την εκκλησία του Αγίου Ευφημιανού.

Η φωτογραφία είναι από τη συντήρηση που είχε κάνει το 1972 το Τμήμα Αρχαιοτήτων

O Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος, σύμφωνα με πληροφορίες  έχει ζητήσει τη συνδρομή της Κυπριακής Κυβέρνησης  για  τον επαναπατρισμό στην Κύπρο των περίφημων τοιχογραφιών του Αγίου Ευφημιανού (Θυμωνιανού) της κατεχόμενης Λύσης, ο οποίος πριν από το 1974 κηρύχθηκε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων σε μνημείο του Πίνακα Β΄

Ορθόδοξος Ναός στη Σαουδική Αραβία;

Άκουσα για μια προσπάθεια που γίνεται προκειμένου να ανεγερθούν μερικά Τεμένη (Τζαμιά) στην Ελλάδα. Όπως πάντα, οι επιτήδειοι σπεύδουν να υπερασπισθούν τα δικαιώματα των «συνανθρώπων» τους, ειδικά, όταν αυτά θίγουν την ηθική τάξη ή το Ορθόδοξο φρόνημα.

Ως πρώην μουσουλμάνος, θα ήθελα να αναφέρω μερικές από τις πολλές αξιοσημείωτες αλήθειες γύρω από την μουσουλμανική πλάνη, που παρουσιάζεται ως θρησκεία, η οποία ζητεί να έχει τα δικά της Τεμένη, εντός των οποίων θα λατρεύεται ο θεός των μουσουλμάνων, που αποκαλείται Αλλάχ.

Ας κοιτάξουμε το θέμα «Ισλάμ» σφαιρικά. Όλοι γνωρίζουμε πώς, μια από τις διδαχές της Παλαιάς Διαθήκης ήταν και το «οφθαλμόν αντί οφθαλμού». Αυτό επειδή οι λαοί τότε ήσαν πολύ άγριοι και ήσαν ικανοί να εξολοθρεύσουν ολόκληρο σόϊ προκειμένου να εκδικηθούν μια εχθρική πράξη πού έπραξε κάποιο μέλος τους.

Από την άλλη πλευρά έχουμε εκατοντάδες προφητείες πού φθάνουν περίπου τις πεντακόσιες, περί του ερχομού του Μεσσία, περί της σύλληψής Του από την Παρθένο Μαρία, τη γέννησή Του, το όνομα πού θα έπαιρνε, τα θαύματα πού θα εκτελούσε, το κήρυγμά Του περί μετανοίας, την προδοσία Του από τους μαθητές Του, το ακριβές ποσό πού θα ήταν το τίμημα της προδοσίας Του, ακόμη και η γη πού θα αγοραζόταν με εκείνο το ποσό, περί της σταύρωσής Του και την πόση του όξους πάνω στο σταυρό, το κέντημα της πλευράς Του με την λόγχη και το ότι θα εξερχόταν αίμα και υδωρ από την πληγή εκείνη, περί της ανάστασής Του μετά τρεις ήμερες κ.λπ…. και το ότι μετά από αυτόν πολλοί ψευδοπροφήτες θα εμφανισθούν ως μεσσίες.

Οι προφητείες εκπληρώνονται, ο Χριστός μιλάει για συγχώρηση, μετάνοια, αγάπη, ακόμα και προς τους εχθρούς μας και εμφανίζεται ξαφνικά κάποιος δήθεν προφήτης, εξακόσια χρόνια μετά τη Γέννηση του Χριστού, για να μας διδάξει και πάλι το «οφθαλμόν αντί οφθαλμού»!!! Αυτό και μόνο ακυρώνει τη γνησιότητα των λεγομένων του Μωάμεθ.

Το αλατάκι…

Ένας αμερικανός συγγραφέας, προσπαθώντας να εξηγήσει σε τί οφείλεται η φοβερή κρίση που περνάει ο θεσμός της οικογένειας -ιδιαίτερα στην Αμερική- είπε την έξης: «εξυπνάδα»: «Όλα είναι αποτέλεσμα της συνωμοσίας πού έκανε τον άνδρα και την γυναίκα δέσμιους της χριστιανικής εφεύρεσης, πού λέγεται γάμος»!

Τρομάζει κανείς με το ξετσίπωτο άναποδογύρισμα της πραγματικότητας, πού κάνει ο δήθεν «πνευματικός» αυτός άνθρωπος!

Άλλά, ας μην αφήνουμε τον αμερικάνο να λέει τις εξυπνάδες του. Και ας τον ερωτήσουμε:

– Ώστε, για την κρίση της οικογένειας, πού παρατηρείται σήμερα, φταίει το ότι με τον γάμο δημιουργούνται οικογένειες; Ώστε λύση του προβλήματος και της κρίσης, είναι να πάψουμε να έχουμε οικογένειες; Είναι λογική αυτή; Είναι σοβαρότητα;

Η ΤΙΜΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ (2)

Η θαυματουργική γεωργιανή εικόνα της Παναγίας του Τσιλκάνι, από τον 9ο αιώνα.

+Πρωτοπρεσβύτερου Αλεξάνδρου Σμέμαν

Δ΄.

Η εκκλησιολογία είναι ένα από τα μεγάλα θέματα της εποχής μας. Το πρώτο πράγμα που θα μπορούσαμε να πούμε για την εκκλησιολογία είναι ότι σήμερα παρατηρείται μια «πόλωση». Μια πόλωση που κινείται ανάμεσα στις έννοιες της εξουσίας και της ελευθερίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι παλιές πραγματείες «Περί Εκκλησίας» έχουν ξεπεραστεί. Όπως γνωρίζουμε σήμερα, η έμφαση που δινόταν παλαιότερα στη δομή, στους νόμους και το θεσμό ήταν καρπός των Ομολογιακών συγκρούσεων τής Δύσης. Αυτός ο υποβιβασμός τής εκκλησιολογίας στο επίπεδο των θεσμών ή δομών απορρίπτεται σήμερα. Όμως, όπως συμβαίνει συνήθως, το ένα άκρο οδηγεί στο άλλο. Όταν οι άνθρωποι κουραστούν από τις δομές και τα ιδρύματα μεταπηδούν σ’ ένα είδος ψευδαίσθησης ελευθερίας, ξεχνώντας ότι απορρίπτοντας κάποιες δομές προετοιμάζουν άλλες. Η ελευθερία του σήμερα θα είναι οι θεσμοί του αύριο και έτσι θα συμβαίνει πάντοτε. Ίσως είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε ότι, ενόσω ασχολούμαστε με θεσμούς και δομές και όχι με το μυστήριο της Εκκλησίας σε όλο του το βάθος, χάνουμε την ουσία των πραγμάτων.

Η ΤΙΜΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ (1)

Η προσκύνηση των Μάγων. Μικρογραφία από τα αρμενικά Ευαγγέλια του Etchmiadzin (περ. 600 μΧ). Η προσκύνηση των Μάγων ήταν η συνηθέστερη απεικόνιση της Παναγίας στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Εδώ ας σημειώσουμε ότι οι Μάγοι όταν προσέπεσαν να προσκυνήσουν τον Χριστό, προσέπεσαν - αναπόφευκτα - και στην Παναγία που Τον κρατούσε. Aυτό δεν είναι τυχαίο.

+Πρωτοπρεσβύτερου Αλεξάνδρου Σμέμαν

Α.

Γνωρίζω πολύ καλά ότι το πρόβλημα της μαριολογίας (δηλ. τη διδασκαλία για την Υπεραγία Θεοτόκο Παρθένο Μαρία) δεν βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο των χριστιανικών μελετών. Δεν αναφέρομαι μόνο σε Ομολογίες που απορρίπτουν την πίστη στην Παρθένο Μαρία αλλά και σε Χριστιανούς που υπήρξαν κάποτε υπέρμετρα πιστοί στην Παναγία. Όταν παρευρέθηκα στη Β’ Βατικάνειο Σύνοδο ως παρατηρητής, κάποιος εκεί μου είπε: «Λοιπόν, σύντομα θα απαλλαγούμε από τη μαριολογία». Ακόμη θυμάμαι την έκπληξη που δοκίμασα τότε. Ειλικρινά, εμείς οι Ορθόδοξοι δεν είμαστε έτοιμοι «να απαλλαγούμε» από τη μαριολογία. Αντίθετα, σκέφτομαι ότι αν κατανοούμε την κρίση που περνούμε σήμερα, αν κατανοούμε το βάθος των σύγχρονων προβλημάτων και ότι η πραγματική κρίση δεν είναι στο επίπεδο της «διευθέτησης» των σχέσεων Εκκλησίας και κόσμου αλλά στον τρόπο με τον οποίο θεωρούμε τον Θεό, τον κόσμο και τον άνθρωπο, τότε επίσης θα καταλάβουμε αυτό που εκφράστηκε για αιώνες με την τιμή στην Παναγία.

Καταλαβαίνω ότι είναι δύσκολο να δεχθούμε τη σχέση μεταξύ των «σύγχρονων προβλημάτων» και της Παναγίας, διότι στη Ρωμαιοκαθολική Δύση η Παναγία αποτελεί αντικείμενο μιας σχεδόν ξεχωριστής λατρείας. Στην Ανατολή, από την άλλη, δεν υπάρχει θεολογική αμφισβήτηση ή λογισμός αμφιβολίας γύρω από αυτό το θέμα. Αν θεωρήσουμε ότι με τον όρο «μαριολογία» εννοούμε μια συγκεκριμένη θεολογική διδασκαλία, μια ξεχωριστή διανοητική προβληματική, τότε πρέπει να πούμε ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν υπάρχει μαριολογία. Η τιμή στο πρόσωπο της Παναγίας διαπερνά ολόκληρη τη ζωή της Εκκλησίας- έχει τις διαστάσεις του δόγματος και της ευσέβειας που έχει τόσο η χριστολογία όσο και η εκκλησιολογία. Αυτή τη «διάσταση» θέλουμε να τονίσουμε σήμερα σε συνάφεια με κάποια προβλήματα που μπορεί να φαίνονται άσχετα. Με άλλα λόγια, κάποιος θα μπορούσε να ρωτήσει: Η μαριολογία είναι μια μορφή ευσέβειας που είχε σχέση με το παρελθόν και δεν έχει καμιά άξια σήμερα; Η απάντηση μου, εκ των προτέρων, είναι όχι. Με τη μαριολογία εκφράζεται κάτι θεμελιώδες για την ίδια τη Χριστιανική πίστη, για τη Χριστιανική εμπειρία του κόσμου και της ανθρώπινης ζωής. Σε αυτό το χώρο θα κινηθώ και θα μοιραστώ μαζί σας μερικές σκέψεις.

Χαιρετισμοί εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον (Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου)

Παναγία, η Αγία Νάπα.

Χαίρε Θρόνε βαστάζων τον βασιλέα της δόξης, ον άνω τα Χερουβείμ ατενίσαι ου δύνανται.

Χαίρε υψηλοτέρα των ουρανίων ταγμάτων, ως χωρήσασα τον τούτοις αχώρητον και βαστάσασα τον τούτοις αθεώρητον.

Χαίρε θεοκατόρθωτε πρώτε ουρανέ, εν ω κατοικεί το ανέσπερον φως.

Χαίρε στερέωμα, εξ ου ο της δικαιοσύνης ήλιος ανέτειλεν.

Χαίρε άδυτε ήλιε, δι΄ ου κατηυγάσθη της οικουμένης το πέρατα.

Χαίρε σελήνη παμφώτιστε, δι’ ής το της απιστίας απελήλαται σκότος, και το της πίστεως φως αντεισήχθη.

Χαίρε το των ποικίλων αστέρων πολυπλάσιον φέγγος.

ΟΙ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ

Παναγία του Κύκκου (17ος αιώνας). Ιερό Κάθισμα Παναγίας του Κύκκου, Πάτμος.

Ο Αύγουστος είναι ο μήνας της Παναγίας. Η μεγάλη εορτή της Κοιμήσεως, της μνήμης, της Θεοτόκου, που ετέθη ακριβώς στο μέσον του μηνός αυτού, ήταν αιτία και όλες οι ήμερες του να πάρουν σιγά – σιγά ένα θεομητορικό χαρακτήρα. Οι δεκατέσσαρες πρώτες ήμερες μπορούμε να πούμε ότι είναι τα προεόρτιά της και οι υπόλοιπες τα μεθέορτα, η παράταση της μεγάλης αυτής θεομητορικής εορτής. Κατά την αυστηρά εορτολογική τάξη, προεόρτιος ήμερα είναι μόνο η παραμονή, η 14η του μηνός, κατά την όποια και μόνο υπάρχουν ειδικά τροπάρια στην εκκλησιαστική ακολουθία. Αλλά το λειτουργικό έθιμο, που σήμερα αποτελεί πια γενικώς καθιερωμένη παράδοση, συνέδεσε όλες τις προ της εορτής ημέρες με την προπαρασκευή για τον εορτασμό της μνήμης της Παναγίας, αφ’ ενός μεν με την προπαρασκευαστική νηστεία, αφ’ ετέρου δε με τη ψαλμωδία των παρακλητικών κανόνων προς αυτήν μετά τον εσπερινό των ήμερων αυτών. Η μεθέορτος πάλι περίοδος κατά το ισχύον τυπικό λήγει την 23η Αυγούστου, ήμερα κατά την οποία «αποδίδεται» η εορτή, τα Εννιάμερα. Πάντοτε όμως κατά το παρελθόν υπήρχαν τάσεις παρατάσεως του εορτασμού. Έτσι σε πολλά μοναστήρια της Κωνσταντινουπόλεως και του Αγίου Όρους η εορτή απεδίδετο την 28η Αυγούστου. Διάταγμα εξ άλλου του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’ του Παλαιολόγου όριζε να εορτάζεται η μνήμη της Θεοτόκου καθ’ όλο τον Αύγουστο μήνα από την 1η μέχρι την 31η. Σε ανάλογο τάση φαίνεται ότι οφείλεται και η τοποθέτηση στην 31η του Αυγούστου της εορτής της καταθέσεως της Τίμιας Ζώνης της Θεοτόκου στην Αγία Σορό, που βρισκόταν στο ναό της Θεοτόκου στα Χαλκοπρατεία της Κωνσταντινουπόλεως. Κατά τον τρόπο αυτόν ο θεομητορικός μήνας, άλλα και ολόκληρο το έτος, που έληγε την 31η Αυγούστου, σφραγιζόταν με μία θεομητορικού χαρακτήρα εορτή.

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Στο Χριστό στο Κάστρο (Μέρος 2ο)

Συνέχεια από 1ο μέρος

Ούτος ήτο ο Βασίλης της Μυλωνούς, ο αδελφός του Αργυρή, του αποκλεισμένου από τάς χιονας. Ήλθεν εις την αποβάθραν με σακκον πλήρη τροφίμων και με αλλά τίνα εφόδια διά την εκδρομήν. Ιδών αυτόν ο ιερεύς:

«Πώς το έμαθες, Βασίλη;» του λέγει.

«Το έμαθα, παπά, απ το μαστροΠανάγο το μαραγκό».

«Τί ώρα και πού τον είδες;»

«Κατά τάς δέκα τον ηυρα εις το καπηλειό του Γιάννη του Μπουμπούνα. Είχε φάει ψωμί κι εβγηκε να πιή δυο τρία κρασιά με το ισναφι. Έλεγε πώς αποφασίσατε να πάτε στο Κάστρο, και σάς εκατακρινε για την τόλμη. Μα εγώ το χάρηκα, γιατί ανησυχώ για κείνον τον αδερφό μου, και θέλω να ρθω μαζί σας, αν με παίρνετε».

«Ας είναι, καλώς να ρθης» είπεν ο ιερεύς.