Φώτης Κόντογλου – Η Μελαγχολία των Παλαιολόγων

Τον καιρό που δούλευα στον Μυστρά, τύχαινε πολλές φορές να βρεθώ μοναχός μέσα στην Περίβλεπτο.

Τ’ απόγεμα η εκκλησία σκοτείνιαζε κι αγρίευε. Από πάνου από την σκαλωσιά άκουγα πατήματα. «Κανένα φάντασμα θα περπατά», συλλογιζόμουνα, και γύριζα το κεφάλι μου πάντα κατά το μέρος που στεκόντανε ζωγραφισμένοι οι στρατιώτες και οι πολεμάρχοι. Στεκόντανε στη σειρά ένα γύρο, λίγο ψηλότερα από το χώμα, οι περισσότεροι με βγαλμένα μάτια, τρυπημένοι στο στήθος, πολλοί απ  αὐτοὺς κομματιασμένοι από τις σπαθιές. Σε πολλά κεφάλια είχε απομείνει γερό ένα μάτι μοναχά, μα κείνο το μάτι έβλεπε σαν δέκα ζωντανά.

Πλήρωμα και περιτομή

Κλέφτες του χρόνου

Πώς θα πάει το νέο έτος, που πριν από λίγο ανέτειλε; Όπως… το πάμε εμείς! Ο χρόνος είναι ένα άλογο, που πηγαίνει όπου το οδηγεί ο καβαλάρης. Δεν είναι αυτόνομος ο χρόνος. Μόνος του δεν περνάει. Τύχη δεν υπάρχει. Στην ανύπαρκτη θεά Τύχη πιστεύουν μόνο όσοι αρχίζουν τη νέα χρονιά παίζοντας χαρτοπαίγνιο.

Ο χρόνος είναι χρήμα. Οι αρχαίοι έλεγαν: «Χρόνου φείδου». Και ο απόστολος Παύλος λέγει: «Βλέπετε πως περιπατείτε, εξαγοραζόμενοι τον καιρόν, ότι αι ημέραι πονηραί εισίν». Κι όπως το χρήμα λέγεται έτσι, διότι το χρησιμοποιούμε, έτσι και ο χρόνος είναι κάτι που χρησιμοποιείται. Χρήμα και χρόνος, δύο αγαθά, που αρχίζουν από ΧΡ, και που τότε αξιοποιούνται όταν τα προσφέρουμε σε κάποια άλλη λέξη που αρχίζει κι αυτή από ΧΡ· όταν τα προσφέρουμε στο Χριστό. Χρήμα και χρόνος δοσμένα στο Χριστό. Η καλύτερη επένδυση του χρόνου και του χρήματος είναι ο Χριστός.

Ένας χρόνος έφυγε. Ή μάλλον, ένα χρόνο ολόκληρο μας τον έκλεψαν. Υπάρχουν κλέφτες, που ληστεύουν τράπεζες. Υπάρχουν ιερόσυλοι, που κλέβουν εκκλησίες, ιερές εικόνες και ιερά αντικείμενα, Αλλ’ υπάρχουν και κλέφτες, που κλέβουν το χρόνο μας. Για τέτοιους ιερόσυλους, που κλέβουν ό,τι πολύτιμο έχουμε, το χρόνο μας, το ενδιαφέρον μας, την προσοχή μας, το μυαλό μας, την καρδιά μας, μιλάει ο απόστολος Παύλος στο Αποστολικό ανάγνωσμα της εορτής της Περιτομής. Εφιστώντας την προσοχή μας λέγει ο μεγάλος Απόστολος: «Βλέπετε μη τις υμάς έσται ο συλαγωγών δια της φιλοσοφίας και κενής άπατης, κατά την παράδοσιν των ανθρώ­πων, κατά τα στοιχεία του κόσμου, και ου κατά Χριστόν» (Κολασ. 2, 8). Στα λόγια αυτά κάνει λόγο για απατεώνες, που μας κλέψανε το χρόνο της μέχρι τώρα ζωής μας, με απατηλά συνθήματα, με γαργαλιστικά θεάματα και ακούσματα, με ψευτοθρησκευτικά πράγματα. Συγχρόνως μας παρουσιάζει και τον τρόπο να αξιοποιήσουμε το νέο χρόνο, και γενικά «τον υπόλοιπον χρόνον της ζωής ημών».

Ποιός δεν έχει βασανιστεί απ’ αυτή τη ψυχική ατονία;

Αθυμία και μελαγχολία. Τα αίτια τους.

Ο Θεός, με την πανάγαθη και πάνσοφη βουλή Του, τα οικονομεί όλα για το συμφέρον μας. Όσο για την αθυμία που σας κυριεύει καμιά φορά, αυτή οφείλεται στη σωματική σας αδυναμία. Η αδυναμία, όταν διαρκεί για πολύ, δημιουργεί στη ψυχή μια αίσθηση εγκαταλείψεως απ’ όλους, αίσθηση που γεννάει στη καρδιά φόβο και μελαγχολία.

Αλλά μην ξεχνάτε ποτέ πως ο Θεός είναι κοντά σας. Όλοι είμαστε παιδιά Του. Αποπαίδια δεν έχει. Και κανέναν δεν αφήνει. Όλα για το καλό μας τα παραχωρεί, ακόμα και τις πιο μεγάλες συμφορές. Νομίζω πως το έχετε αντιληφθεί, γι’ αυτό παραδώσατε ήδη με εμπιστοσύνη τον εαυτό σας και τη ζωή σας στα χέρια Του. Όποιος ελπίζει στο Θεό, αξιώνεται να λάβει το έλεός Του. Να επικαλείστε τη μεσιτεία της Κυρίας Θεοτόκου.

Η κατάθλιψη σήμερα

Μου τηλεφωνούν νέοι και μεγάλοι άνθρωποι, που φθάνουν στο σημείο ακόμη και να κλαίνε γιατί χάνουν ξαφνικά την εργασία τους. Η λύπη, η στενοχώρια, το άγχος τούς οδηγούν κάποτε και στην κατάθλιψη. Ορισμένοι θεωρούν ότι προέρχεται από παθολογικά αίτια, άλλοι από έπαρση, μεγαλομανία, τελειομανία ή διάφορες φοβίες. Πρόκειται για μια κουραστική κατάσταση αιθάλης, λογισμών, συννεφιασμένης καρδιάς, στενόχωρης διαθέσεως, μελανής κηλίδος και σκιάς. Η κατάθλιψη είναι γνωστό νόσημα με συνεχώς αυξητική τάση στον δυτικό κόσμο.

Υπερβολικά αυστηρή και κακή αγωγή, οικογενειακά δράματα και διαζύγια, η υπερένταση, η μέθη, το πένθος, μία ξαφνική σοβαρή ασθένεια. Ο τρόμος, το άλγος και το πάθος, ιδιαίτερα στις γυναίκες, δημιουργούν πρόσωπα οκνηρά, κουρασμένα, μαραμένα, μαζεμένα, ταλαιπωρημένα και απομονωμένα. Μια βαριά θλίψη, μια φυγοπονία, μία έλλειψη ενδιαφέροντος για καθετί, μία ενοχλητική δυσφορία και δυσφημία, ένα αίσθημα πανικού και ένας μεγάλος φόβος για το μέλλον χαρακτηρίζει συνήθως τους νοσούντες καταθλιπτικούς. Υπάρχει μία παχυλή πνευματική ανορεξία, μία βαριεστημένη βούληση, μία μεγάλη δυσκολία για το πάρσιμο σημαντικών αποφάσεων της ζωής.

Η μελαγχολία, η ταπείνωση και ο εξομολόγος (Γέροντας Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης)

Κάποια βραδιά  είχαμε συγκεντρωθεί μια ομάδα μαζί με έναν Αγιορείτη.
Νύχτωσε. Ο καιρός ήταν ανταριασμένος και απειλητικός. Όμως, κοντά στο Γέροντα Πορφύριο 

Νουθεσίες γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου για την μελαγχολία, τη θλίψη, το άγχος και τη στενοχώρια

Το σπουδαίο είναι να μπούμε στην Εκκλησία. Να ενωθούμε με τους συνανθρώπους μας, με τις χαρές και τις λύπες όλων. Να τους νιώθουμε δικούς μας, να προσευχόμαστε για όλους, να πονάμε για την σωτηρία τους, να ξεχνάμε τους εαυτούς μας. Να κάνομε το παν γι’ αυτούς, όπως ο Χριστός για μας. Μέσα στην Εκκλησία γινόμαστε ένα με κάθε δυστυχισμένο και πονεμένο κι αμαρτωλό. Κανείς δεν πρέπει να θέλει να σωθεί μόνος του, χωρίς να σωθούν και οι άλλοι. Είναι λάθος να προσεύχεται κανείς για τον εαυτό του, για να σωθεί ο ίδιος. Τους άλλους πρέπει να αγαπάμε και να προσευχόμαστε να μη χαθεί κανείς. να μπουν όλοι στην Εκκλησία. Αυτό έχει αξία. Και μ’ αυτή την επιθυμία πρέπει να φύγει κανείς απ’ τον κόσμο, για να πάει στο μοναστήρι ή στην έρημο.

Μέσα στην Εκκλησία, που έχει τα μυστήρια που σώζουν, δεν υπάρχει απελπισία. Μπορεί να είμαστε πολύ αμαρτωλοί. Εξομολογούμαστε, όμως, μας διαβάζει ο παπάς κι έτσι συγχωρούμαστε και προχωρούμε προς την αθανασία, χωρίς καθόλου άγχος, χωρίς καθόλου φόβο.

Όποιος ζει τον Χριστό, γίνεται ένα μαζί Του, με την Εκκλησία Του. Ζει μια τρέλα! Η ζωή αυτή είναι διαφορετική απ’ τη ζωή των ανθρώπων. Είναι χαρά, είναι φως, είναι αγαλλίαση, είναι ανάταση. Αυτή είναι η ζωή της Εκκλησίας, η ζωή του Ευαγγελίου, η Βασιλεία του Θεού. «Η Βασιλεία του Θεού εντός ημών εστίν» (Λουκ. 17,21). Έρχεται μέσα μας ο Χριστός κι εμείς είμαστε μέσα Του. Και συμβαίνει όπως μ’ ένα κομμάτι σίδηρο που τοποθετημένος μες στη φωτιά γίνεται φωτιά και φως. έξω απ’ τη φωτιά, πάλι σίδηρος σκοτεινός, σκοτάδι.

Το δώρο των Χριστουγέννων (Γαλ. 4, 4-7)

Τί σήμανε για την ανθρωπότητα η γέννηση του Χριστού και τί σημαίνει για τον καθένα που πιστεύει και αναγεννιέται μαζί με το Χριστό, το περιγράφει καίρια και δυνατά ο απόστολος Παύλος στην περικοπή που διαβάζει η Εκκλησία μας ανήμερα τα Χριστούγεννα (Γαλ. 4,4-7). Ο απόστολος, που έζησε τη σκλαβιά του ιουδαϊκού νόμου, που είδε και γνώρισε τη φρίκη της αμαρτίας του ελληνιστικού κόσμου, αλλά και που γεύθηκε και απήλαυσε τη χάρη της λυτρώσεως, καταθέτει θεόπνευστα την εμπειρία του και καλεί τους χριστιανούς όλων των αιώνων – και του δικού μας – να δοξάσουν το Θεό για την ευδοκία του προς τους ανθρώπους να επισκεφθεί ως σωτήρας τη γη μας.

Χριστούγεννα χωρίς Χριστό;

Της Ιουστίνης Φραγκούλη-Αργύρη

Βρίσκομαι στο Μόντρεαλ εδώ και είκοσι χρόνια. Εδώ απο το 1990 και εντεύθεν ανακάλυψα τη χαρά των χριστουγεννιάτικων στολισμών, των δώρων και των φώτων, που απο τις αρχές Δεκεμβρίου λάμπουν σα ζαχαρωτά φωτίζοντας το λευκό πέπλο του χιονιού κατα τις ασέληνες μακριές νύχτες του χειμώνα. 

Επιστολή σε ένα καπνιστή

ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΑΜΒΡΟΣΙΟΥ ΤΗΣ ΟΠΤΙΝΑ

    Ένας μανιώδης καπνιστής από την Αγία Πετρούπολη, ο Αλέξιος Στεπάνοβιτς Μαγιόρωφ, άρχισε κάποτε να αισθάνεται τις επιζήμιες συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία του. Οι πολλές συμβουλές και παραινέσεις των φίλων του αποδείχθηκαν μάταιες.
Τελικά το έτος 1888 ο Αλέξιος Στεπάνοβιτς κατέφυγε στην βοήθεια του στάρετς Αμβρόσιου και με επιστολή του ζήτησε να του υποδείξει τον τρόπο που θα καταπολεμήσει το πάθος του.
   Σε γράμμα του με ημερομηνία 12 Οκτωβρίου 1888 ο όσιος Αμβρόσιος απάντησε στον Αλέξιο Μαγιόρωφ τα έξης:

Ν’ ΑΝΤΙΣΤΕΚΟΜΑΣΤΕ ΜΕ ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΚΗΔΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΛΥΠΗ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΡΟΞΕΝΟΥΝ ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ

Από το βίο της αγίας Συγκλητικής

Η μακαρία Συγκλητική είπε στις αδελφές, πού είχαν συγκεντρωθεί κοντά της:

Υπάρχει λύπη ωφέλιμη και λύπη βλαπτική. και ωφέλιμη είναι ή λύπη, όταν ο άνθρωπος θρηνεί για τις αμαρτίες του, όταν θλίβεται για την (πνευματική) άγνοια του πλησίον, όταν ανησυχεί μήπως ξεφύγει από το σκοπό του και όταν έχει αγωνία να κατακτήσει την τέλεια αρετή. Υπάρχει όμως και ή λύπη πού υποβάλλει ο εχθρός, κι αυτή είναι εντελώς παράλογη. Από μερικούς ονομάζεται και ακηδία. Τη λύπη αυτή πρέπει να την αποδιώχνουμε με την προσευχή κυρίως και την ψαλμωδία, κάνοντας τη σκέψη, ότι στην παρούσα ζωή κανένας ασύνετος δεν είναι χωρίς (τέτοιες) λύπες.

Του αββά Ησαΐα

Αν αγωνίζεσαι εναντίον κάποιου πάθους, μη λιποψυχήσεις. Ρίξε τον εαυτό σου μπροστά στο Θεό, λέγοντας Του: «Κύριε, δεν έχω τη δύναμη να νικήσω αυτό το πάθος, βοήθησε με τον ταλαίπωρο» Έτσι πες μ’ όλη σου την καρδιά, και θα νιώσεις ανάπαυση.

Θαύματα εικόνος Παναγίας Γοργοεπηκόου Ιεράς Μονή Παναγίας Γοργοεπηκόου Μάνδρας Αττικής (4)

Συνέχεια από (3)

Η αόρατη πινακίδα

Ήταν 26 Ιουνίου 1997.

Επέστρεφα από τον Ἀγιο Νεκτάριο πού είναι στο Λαύριο και έλεγα πάντα μέσα μου: Όποια και αν είναι η χάρις σου Παναγία μου, Ελεούσα, Γλυκοφιλούσα, Παμμακάριστος, Φανερωμένη, βοήθησε και μένα στα τόσα μου προβλήματα. Και ξαφνικά στα δεξιά του δρόμου (Λεωφόρος Λαυρίου, στο ύψος – Καλυβιών προς Μαρκόπουλο) διάβασα μια πινακίδα: «Ιερά Μονή Παναγίας Γοργοεπηκόου – Μάνδρα Ελευσίνας). Ήταν μάλιστα γραμμένη με βυζαντινά γράμματα, σαν αυτά πού είναι στο εξώφυλλο του ιστορικού της Μονής, οπως είδα αργότερα όταν πήγα να προσκυνήσω τη χάρη της. Σταμάτησα, το σημείωσα και την μεθεπομένη, 28 Ιουνίου, ανέβηκα και προσκύνησα την Ιερή εικόνα της.

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ

Η αυτοκτονία της Λουκρητίας. Η Λουκρητία ήταν μια ρωμαία ευγενής που γύρω στο 508 πΧ αυτοκτόνησε εξαιτίας της ντροπής της που βιάστηκε από τον γιο του βασιλιά της Ρώμης Σέξτο Ταρκυίνιο. Ο πίνακας είναι του ολλανδού ζωγράφου Rembrandt Harmenszoon van Rijn (ο γνωστός Ρέμπραντ) (1606-1669).

Το ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως συνεργεί συνήθως στην άμεση εμφάνιση του φόβου της απώλειας της ζωής σε περιπτώσεις αιφνίδιου κινδύνου. Το γεγονός αυτό δείχνει πόσο το άτομο είναι δεμένο με τη ζωή του και πόσο η ίδια η ζωή θέλει τη… ζωή της! Γι’ αυτό το λόγο ο αυτοτερματισμός της θεωρείται πάντοτε σαν μια παράλογη πράξη, επειδή στην αυτοκαταστροφή, η ίδια η ζωή αρνείται τη… ζωή της!

Τί μεσολαβεί άραγε ως καθοριστικός παράγων αυτοκτονίας, μεταξύ της αυτόματης, προ κάθε κινδύνου, καταφάσεως της ζωής και της αυτοθέλητης καταστροφής της; Γιατί η ίδια η ζωή – στο συγκεκριμένο άτομο – θέλει και ενεργεί την καταστροφή της;

Η απάντηση στο κρίσιμο αυτό ερώτημα πρέπει ασφαλώς να αποτελεί συμπερίληψη όλων των πιθανών αιτίων της αυτοκτονίας αλλά και γενικώτερα των συνθηκών της συγκεκριμένης ζωής του ανθρώπου που αποτόλμησε να τερματίσει τη ζωή του.

Αλλά οποιαδήποτε απάντηση κι αν δοθή στο ερώτημα γιατί η αυτοκτονία; όσον κι αν φαίνεται να δικαιολογεί ή να μη δικαιολογεί μια συγκεκριμένη πράξη αυτοκαταστροφής, το παράλογο μιας τέτοιας πράξεως είναι πάντοτε στοιχείο της «λογικής» της αυτοκτονίας. Γιατί η πράξη της αυτοκαταστροφής στερείται, σε κάθε περίπτωση, μιας αυτονόητης κοινής λογικής! Ποιος, αλήθεια, τερματίζει φονικώς τη ζωή του σε κατάσταση πλήρους νηφαλιότητος, συναισθηματικής αυτοκυριαρχίας και διαύγειας σκέψεως;

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΦΑΓΙΑΣ

Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου

Αν επισκεφθείς γιατρό και τον ρωτήσεις, θα μάθεις ότι σχεδόν όλες οι αρρώστιες έχουν αιτία την πολυφαγία. Η απλή και λιτή τροφή είναι μητέρα της υγείας. Γι’ αυτό και οι γιατροί ονόμασαν την υγεία μη κορεσμό, λιτότητα. «Υγεία είναι η λιτότητα στην τροφή». Την λιτότητα στη δίαιτα την θεώρησαν μητέρα της υγείας.

Εφόσον λοιπόν η λιτότητα είναι μητέρα της υγείας, είναι ολοφάνερο ότι η πολυφαγία είναι μητέρα των νοσημάτων και της καχεξίας που δημιουργεί παθήσεις, που (μερικές φορές) δεν μπορεί να θεραπεύσει ούτε η ιατρική επιστήμη. Γιατί οι πόνοι των ποδιών, οι πονοκέφαλοι, πολλές παθήσεις των ματιών, οι πόνοι των χεριών, οι σπασμοί, η πάρεση και ο ίκτερος, επίμονοι και υψηλοί πυρετοί και πολλές άλλες αρρώστιες (που δεν έχουμε χρόνο να τις απαριθμήσουμε), δεν έχουν αιτία τη στέρηση και τη φιλοσοφημένη δίαιτα και λιτότητα, αλλά την πολυφαγία και την κατάχρηση.

Αν τώρα θέλεις να δεις και τα ψυχικά νοσήματα που προέρχονται από την ίδια αιτία, θα δεις ότι η πλεονεξία, η ανοησία, η μελαγχολία, η νωθρότητα, η ακολασία και η αμάθεια γενικά εκεί έχουν τη ρίζα τους στην πολυφαγία… Να μιλήσω και για την μεγάλη λύπη και την αηδία που δοκιμάζουν όσοι επιμένουν στην απόλαυση των φαγητών; Αυτό το τραπέζι, και εννοώ το πλούσιο, ποτέ δεν το απολαμβάνουν με ευχαρίστηση. Γιατί η στέρηση, που είναι μητέρα της υγείας, είναι επίσης και πηγή ευχαρίστησεως, ενώ η αφθονία και ο κορεσμός, που είναι πηγή και ρίζα των ασθενειών, είναι επίσης και πηγή και ρίζα της αηδίας. Γιατί όπου υπάρχει κορεσμός, δεν είναι δυνατόν να υπάρχει επιθυμία· και όταν δεν υπάρχει επιθυμία πως είναι δυνατόν να υπάρχει ποτέ ευχαρίστηση; Γι’ αυτό μπορεί να διαπιστώσει κανείς, ότι οι φτωχοί δεν είναι μόνο συνετότεροι και υγιέστεροι απ’ τους πλούσιους αλλά και χαίρονται και ευχαριστιούνται περισσότερο.

(Εις Ιωαν. Ομιλ. ΚΒ΄,3)

ΑΠΟ ΤΗ ΣΤΕΝΟΧΩΡΙΑ ΣΤΗ ΘΛΙΨΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Δυστυχώς η στενοχώρια είναι αρκετά γνωστή σε όλους μας και σαν λέξη και σαν νόημα… Η στενοχώρια είναι δύσκολη έννοια, κουραστική σκοτούρα. Θλίψη σημαίνει καταπίεση από κάτι κακό και δυσάρεστο, ψυχικό πόνο, σφίξιμο δυνατό. Η κατάθλιψη είναι κάτι πιο σοβαρό, πιο βαθύ και βαρύ, ψυχικό νόσημα, μεγάλη απογοήτευση, σκληρή απαισιοδοξία και πικρή απελπισία. Καταστάσεις όχι οπωσδήποτε ευχάριστες, συχνά επαναλαμβανόμενες, από τα κύματα της ζωής. Στενοχωρείται ο άνθρωπος από έλλειψη χαράς, ικανοποιήσεως, κέρδους, επιτυχίας. Η έννοια της στενοχώριας συχνά έχει και υποκειμενικό χαρακτήρα. Ο Πλάτων στην Πολιτεία του γράφει πως συμβαίνει πολλές φορές το ίδιο πράγμα άλλους να τους στενοχωρεί και άλλους να τους χαροποιεί…