Η Ταπείνωση

 

 

Ο Νιπτήρ (μικρογραφία από τον χειρόγραφο κώδικα των Ευαγγελίων του Ροσσάνο, 6ος αιώνας)

 

Από τις σημειώσεις του Αγίου Σιλουανού του Αθωνίτου (+1938)
… Τον πρώτο καιρό μετά τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος σκέφθηκα : Ο Κύριος μου συγχώρεσε τις αμαρτίες μου , το μαρτυρεί μέσα μου η χάρη. Τι μου χρειάζεται , λοιπόν , περισσότερο ; Δεν πρέπει όμως να σκεφτόμαστε έτσι . Παρότι μας συγχωρούνται τα αμαρτήματα , εν τούτοις πρέπει να τα θυμόμαστε όλη τη ζωή μας και να θλιβόμαστε γι ‘ αυτά , για να διατηρούμε τη συντριβή της καρδιάς . Εγώ δεν το ήξερα αυτό και έπαψα να έχω συντριβή και υπέφερα πολλά από τους δαίμονες . Και απορούσα , τι συμβαίνει μ ‘ εμένα ; Η ψυχή μου γνωρίζει τον Κύριο και την αγάπη Του . Τότε πώς μου έρχονται κακοί λογισμοί ; Αλλά ο Κύριος με σπλαχνίστηκε και με δίδαξε ο Ίδιος πώς πρέπει να ταπεινωθώ : «Κράτα το νου σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι».
Μ ‘ αυτό τον τρόπο νικόνται οι εχθροί . Όταν όμως ο νους μου λησμονεί τη φωτιά του Άδη , τότε οι λογισμοί ξαναποκτούν δύναμη . …
… Πρέπει να υπομείνεις πολλούς κόπους και να χύσης πολλά δάκρυα , για να διατηρήσεις το πνεύμα ταπεινωμένο κατά Χριστόν . Χωρίς αυτό σβήνει το φως της ζωής στην ψυχή και αυτή πεθαίνει .

Όσιος Σιλουανός ο Αθωνίτης (1866-1938) – 24 Σεπτεμβρίου (με φωτογραφίες)

Γεννήθηκε ο κατά κόσμον Συμεών Ιβάνοβιτς Αντόνωφ στο χωριό Σόβοκ της επαρχίας Λεμπεντιάσκ-Ταμπώβ της Ρωσίας το 1866. Η εργασία του ήταν ξυλουργός. Το προσκύνημά του στον τάφο του όσιου Ιωάννη Σεζένωφ του Εγκλείστου και θαυματουργού (1791-1839) ήταν αποφασιστικής σημασίας για τη μοναχική του τελείωση, όπως κι ένα όνειρο που είδε, μέσω του οποίου η Παναγία τον οδήγησε σε μετάνοια.

Πνευματικές Δοκιμασίες – Θεοεγκατάλειψη

Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου (Σαχάρωφ)

Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης

Η οδός του χριστιανού σε γενικές γραμμές είναι τέτοιας λογής.

Στην αρχή ο άνθρωπος προσελκύεται από το Θεό με τη δωρεά της χάρης, κι όταν έχει πια προσελκυσθεί, τότε αρχίζει μακρά περίοδος δοκιμασίας. Δοκιμάζεται η ελευθερία του ανθρώπου και η εμπιστοσύνη του στο Θεό, και δοκιμάζεται «σκληρά».

Στην αρχή οι αιτήσεις προς το Θεό, μικρές και μεγάλες, ακόμη και οι παρακλήσεις πού μόλις εκφράζονται, εκπληρώνονται συνήθως με γρήγορο και θαυμαστό τρόπο από το Θεό.

Η Ειρήνη (Άγιου Σιλουανού του Αθωνίτη)

Όλοι επιθυμούν την ειρήνη , μα δεν ξέρουν πώς να την αποκτήσουν . Ο Μέγας Παΐσιος κυριεύθηκε από θυμό και παρακάλεσε τον Κύριο να τον ελευθερώσει από αυτό το πάθος . Ο Κύριος εμφανίστηκε σ ‘ αυτόν και του είπε : «Παΐσιε , αν θέλεις να μην οργίζεσαι , μην επιθυμείς τίποτε , μη κρίνεις και μη μισήσεις κανένα και θα έχεις την ειρήνη». Έτσι κάθε άνθρωπος που κάνει το θέλημα του να υποχωρεί έναντι του Θεού και των ανθρώπων , θα είναι πάντα ειρηνικός στην ψυχή . Όποιος όμως αγαπά να κάνει το θέλημά του , αυτός δεν θάχει ειρήνη .

Δίψα Θεού (Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης)

 

Διψά η ψυχή μου τον Κύριο και με δάκρυα Τον ζητώ. Πώς να μη Σε ζητώ ; Σύ με ζήτησες πρώτος και μου έδωσες να γευθώ την γλυκύτητα του Αγίου Πνεύματος , και η ψυχή μου Σε αγάπησε έως τέλους .

Βλέπεις , Κύριε , τη λύπη και τα δάκρυά μου … Αν δεν με προσείλκυες με την αγάπη Σου , δεν θα Σε ζητούσα όπως Σε ζητώ . Αλλά το Πνεύμα Σου το Άγιο μου έδωσε το χάρισμα να Σε γνωρίσω και χαίρεται η ψυχή μου , γιατί Σύ είσαι ο Θεός μου και ο Κύριος μου και Σε διψώ μέχρι δακρύων .

Ποθεί η ψυχή μου τον Θεό και Τον ζητώ , με δάκρυα . Εύσπλαχνε Κύριε , Σύ βλέπεις την πτώση μου και τη θλίψη μου . Ταπεινά όμως παρακαλώ το έλεός Σου : Χορήγησέ μου , του αμαρτωλού , την χάρη του Αγίου Σου Πνεύματος . Η θύμησή της οδηγεί το νου μου να ξαναβρή την ευσπλαχνία Σου .

Περί της σχέσεως Θεού και ανθρώπου

 Αρχιμ. Σωφρόνιος Σαχάρωφ.

Ερώτηση προς τον π. Σωφρόνιο: Είπατε ότι αρχίσατε να γράφετε, επειδή πολλοί θέλησαν να γνωρίσουν με εύκολο τρόπο τη σοφία της ζωής. Μα όσο κι αν διαβάσουν, δεν μπορούν να τη γνωρίσουν, διότι για να την μάθουν, είναι απαραίτητο να φοιτήσουν στο σχολείο της ζωής από το οποίο Εσείς περάσατε.

π. Σωφρόνιος. Εν μέρει δεν το αρνούμαι αυτό. Αλλά γιατί να μην αποδεχθώ ότι δεν δημιούργησα εγώ όλες αυτές τις σκέψεις πού φέρω, άλλα ότι τις δέχθηκα από άλλους, από την Καινή Διαθήκη, από τους δασκάλους μου; Και οι άνθρωποι πού ήδη έχουν εγκαταλείψει εντελώς τη μελέτη του Ευαγγελίου, αν ακούσουν αυτό τον λόγο, ίσως πούν: «Ναί, θα προσπαθήσω κι εγώ. Ο άνθρωπος αυτός δοκίμασε, αποφάσισε και να τί του δόθηκε». Είναι αυτό πού έκανε και ο Γέροντας Σιλουανός. Το παράδειγμά του ενέπνευσε χιλιάδες ανθρώπους. Είναι πολύ πιθανό ότι έθεσε τη βάση για μία νέα άνθηση της πνευματικής ζωής. Στον Γέροντα Σιλουανό, άνθρωπο απλό και φυσικό, δόθηκε να γνωρίσει και να βιώσει εκείνη τη μορφή της αγάπης — «αγαπάτε τους εχθρούς υμών»—, με την οποία ο Κύριος αγάπησε τον άνθρωπο… Το χαρακτηριστικό γνώρισμα της αγάπης αυτής συνίσταται στο ότι, όταν δίνεται αυτό το αίσθημα -καί αυτό δίνεται μέσω της καρδιάς—, τότε χωρίς καμία λογική απόδειξη είναι φανερό για τον άνθρωπο ότι δεν πεθαίνει, ότι είναι αιώνιος. Καμιά επιστημονική γνώση δεν οδηγεί σε αυτό.

Η Θεοτόκος (Αγίου Σιλουανού του Αθωνίτου)

Όταν η ψυχή κατέχεται από την αγάπη του Θεού, τότε, ω, πως είναι όλα ευχάριστα, αγαπημένα και χαρούμενα. Αυτή η αγάπη όμως συνεπάγεται θλίψη· κι όσο βαθύτερη είναι η αγάπη, τόσο μεγαλύτερη είναι κι η θλίψη.

Η Θεοτόκος δεν αμάρτησε ποτέ, ούτε καν με το λογισμό, και δεν έχασε ποτέ τη Χάρη, αλλά κι Αύτη είχε μεγάλες θλίψεις. Όταν στεκόταν δίπλα στο Σταυρό, τότε ήταν η θλίψη Της απέραντη σαν τον ωκεανό κι οι πόνοι της ψυχής Της ήταν ασύγκριτα μεγαλύτεροι από τον πόνο του Αδάμ μετά την έξωση από τον Παράδεισο, γιατί κι η αγάπη Της ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερη από την αγάπη του Αδάμ στον Παράδεισο. Κι αν επέζησε, επέζησε μόνο με τη Θεία δύναμη, με την ενίσχυση του Κυρίου, γιατί ήταν θέλημα Του να δει την Ανάσταση κι ύστερα, μετά την Ανάληψη Του, να παραμείνει παρηγοριά και χαρά των Αποστόλων και του νέου χριστιανικού λαού.

Ο ΓΕΡΩΝ ΣΩΦΡΟΝΙΟΣ του Essex (2)

Ο άγιος Σωφρόνιος του Έσσεξ. Τοιχογραφία του ναού της Παντάνασσας στο ευλογημένο μετόχι της Μονής Βατοπαιδίου στην λίμνη Βιστωνίδα.

του Αρχιμανδρίτου Ζαχαρία Ζαχάρου

Έτσι, ο π. Σωφρόνιος επισκέφθηκε τον Άγιο Σιλουανό, που του διηγήθηκε τη ζωή του. Ανιστόρησε σε αυτόν τα δεκαπέντε χρόνια της πάλης του με τα πνεύματα της πονηρίας. Εμπιστεύθηκε σε αυτόν τον αποκαλυπτικό λόγο του Χριστου «κράτει τον νουν σου εις τον άδην και μη απελπίζου», που αποτέλεσε σταθμό στον πνευματικό του αγώνα, και με τη δύναμη του όποιου διασώθηκε από κάθε δαιμονική προσβολή και καθαρίσθηκε από τους λογισμούς της υπερηφάνειας.

Ο Γέρων Σωφρόνιος του Essex (1)

O Γέροντας Σωφρόνιος (δεύτερος από αριστερά, στην μπροστινή σειρά) ανάμεσα στον Γέροντα Ιωσήφ Βατοπαιδινό και τον π. Αθανάσιο Βατοπαιδινό (νυν Μητροπολίτη Λεμεσού). Στα δεξιά του Γέροντα Ιωσήφ, στην πίσω σειρά, είναι ο μακαριστός, μετέπειτα Καθηγούμενος της Μονής Μαχαιρά π. Αρσένιος, πνευματικό τέκανο του Μητροπολίτη Λεμεσού κ. Αθανάσιου. Ο π. Αρσένιος σκοτώθηκε το 2004 με το Σινούκ πηγαίνοντας προς το Άγιον Όρος. Πρώτος από τα αριστερά είναι ο π. Ζαχαρίας του Έσσεξ (ο αρθρογράφος), και τρίτος ο π. Κύριλλος ο ηγούμενος της Μονής.

του Αρχιμανδρίτου Ζαχαρία Ζαχάρου

Ο Γέρων Σωφρόνιος γεννήθηκε στη Μόσχα από Ρώσους γονείς το 1896. Σπούδασε στην Κρατική Σχολή Καλών Τεχνών της Μόσχας και επιδόθηκε στη ζωγραφική. Έκτος από τα πλούσια φυσικά χαρίσματα που είχε, ο Θεός τον προίκισε και με εξαιρετικά πνευματικά χαρίσματα από την αρχή της ζωής του.

Η κοινωνία με το Θεό (Οσίου Σιλουανού του Αθωνίτου)

Κόπτικη εικόνα του Παντοκράτορα

Όποιος αγαπάει τον Κύριο, σκέφτεται πάντα Εκείνον. Η θύμηση του Θεού γεννάει την προσευχή. Αν δεν θυμάσαι τον Κύριο, τότε και δεν θα προσεύχεσαι’ και χωρίς την προσευχή, δεν θα παραμείνει η ψυχή στην αγάπη του Θεού, γιατί η χάρη του Αγίου Πνεύματος έρχεται με την προσευχή.

Η προσευχή προφυλάσσει τον άνθρωπο από την αμαρτία, γιατί ο νους, όταν προσεύχεσαι, είναι απασχολημένος με το Θεό και στέκεται με ταπεινό Πνεύμα ενώπιον του Κυρίου, τον Οποίο γνωρίζει η ψυχή του προσευχομένου.

Τι μας εμποδίζει να γνωρίσουμε το Θεό (Οσίου Σιλουανού του Αθωνίτου)

Η αφροσύνη (ανοησία). Τοιχογραφία του Giotto (1267-1337). Παρατηρήστε πώς έχει το κεφάλι ψηλά με αλαζονικό τρόπο, και είναι σαν ψάχνει κάτι χωρίς να το βρίσκει (και ούτε πρόκειται).

Η απιστία προέρχεται από την υπερηφάνεια. Ο υπερήφανος ισχυρίζεται πως θα γνωρίσει τα πάντα με το νου του και την επιστήμη, αλλά η γνώση του Θεού παραμένει ανέφικτη γι’ αυτόν, γιατί ο Θεός γνωρίζεται μόνο με αποκάλυψη του Αγίου Πνεύματος. 

* 

Ο Κύριος αποκαλύπτεται στις ταπεινές ψυχές. Σ’ αυτές δείχνει τα έργα Του, που είναι ακατάληπτα για το νου μας. Με τον φυσικό μας νου μπορούμε να γνωρίσουμε μόνο τα γήινα πράγματα, κι αυτά μερικώς, ενώ ο Θεός και όλα τα ουράνια γνωρίζονται με το Άγιο Πνεύμα.

Μερικοί μοχθούν σ’ όλη τους τη ζωή για να μάθουν τι υπάρχει στον ήλιο ή στη σελήνη ή κάτι παρόμοιο, αλλ’ αυτά δεν ωφελούν την ψυχή. Αν όμως προσπαθούσαμε να γνωρίσουμε τι υπάρχει μέσα στον άνθρωπο, τότε θα βλέπαμε στην ψυχή του αγίου τη βασιλεία των ουρανών, ενώ στην ψυχή του αμαρτωλού σκοτάδι και κόλαση. Και είναι ωφέλιμο να το ξέρουμε, γιατί θα είμαστε αιώνια είτε στη βασιλεία είτε στην κόλαση.

* 

Ο νωθρός στην προσευχή εξετάζει με περιέργεια τα πάντα, όσα βλέπει στη γη και στον ουρανό, αλλά δεν γνωρίζει ποιος είναι ο Κύριος ούτε προσπαθεί να το μάθει. Κι όταν ακούει διδασκαλία για το Θεό, λέει:

«Μα πώς είναι δυνατό να γνωρίσουμε το Θεό; Κι εσύ από που Τον γνωρίζεις;».

Θα σου πω: Μαρτυρεί το Άγιο Πνεύμα, Αυτό γνωρίζει και μας διδάσκει.

«Άλλα μήπως το Πνεύμα είναι ορατό;».

Οι απόστολοι Το είδαν να κατεβαίνει σε πύρινες γλώσσες, κι εμείς Το αισθανόμαστε μέσα μας. Είναι γλυκύτερο από καθετί γήινο. Αυτό γεύονταν οι προφήτες και μιλούσαν στο λαό, και ο λαός τους πρόσεχε. Οι άγιοι απόστολοι έλαβαν Άγιο Πνεύμα και κήρυξαν σωτηρία στον κόσμο χωρίς να φοβούνται τίποτα, γιατί τους ενίσχυε αυτό το Πνεύμα. Το ίδιο και οι μάρτυρες και οι ασκητές πήγαιναν χαρούμενοι στο μαρτύριο και την κακοπάθεια. Γιατί το Άγιο Πνεύμα, το αγαθό και γλυκύ, έλκει την ψυχή στην αγάπη του Κυρίου. Κι έτσι η ψυχή, χάρη στη γλυκύτητα του Αγίου Πνεύματος, δεν φοβάται τα βασανιστήρια.

Πως θα γνωρίσουμε το Θεό (Οσίου Σιλουανού του Αθωνίτου)

Πολύ μας αγαπάει ο Κύριος· αυτό το έμαθα από το Άγιο Πνεύμα, που μου έδωσε Εκείνος κατά το μέγα Του έλεος. Γέρασα και ετοιμάζομαι για το θάνατο και γράφω την αλήθεια από αγάπη για τους ανθρώπους. Το Άγιο Πνεύμα, που μου έδωσε ο Κύριος, θέλει να σωθούν όλοι, να γνωρίσουν όλοι το Θεό.

Ήμουνα χειρότερος κι από έναν βρωμερό σκύλο, εξαιτίας των αμαρτιών μου· σαν άρχισα όμως να ζητώ συγχώρηση από το Θεό, Αυτός μου έδωσε όχι μόνο τη συγχώρηση αλλά και το Άγιο Πνεύμα. Έτσι, εν Πνεύματι Αγίω, γνώρισα το Θεό.

Βλέπεις αγάπη που έχει ο Θεός για μας; Ποιος, αλήθεια, θα μπορούσε να περιγράψει την ευσπλαχνία Του;

Αδελφοί μου, πέφτω στα γόνατα και σας παρακαλώ, πιστεύετε στο Θεό, πιστεύετε πως υπάρχει το Άγιο Πνεύμα, που μαρτυρεί για το Θεό σ’ όλες τις εκκλησίες μας, αλλά και στην ψυχή μου.

Το Άγιο Πνεύμα είναι αγάπη. Και η αγάπη αυτή πλημμυρίζει όλες τις ψυχές των ουρανοπολιτών αγίων. Και το ίδιο Άγιο Πνεύμα είναι στη γη, στις ψυχές όσων αγαπούν το Θεό. Εν Πνεύματι Αγίω οι ουρανοί βλέπουν τη γη, ακούνε τις προσευχές μας και τις προσκομίζουν στο Θεό.

Άγιος Σιλουανός, Το θέλημα του Θεού και η ελευθερία

Εικόνα του Αγίου Σιλουανού, αγιογραφημένη από τον μαθητή και βιογράφο του μακαριστό άγιο γέροντα Σωφρόνιο του Έσσεξ.

Ο υπερήφανος δεν αναζητεί το θέλημα του Θεού , αλλά προτιμά να κατευθύνει ο ίδιος τη ζωή του . Και δεν καταλαβαίνει πώς , χωρίς τον Θεό , δεν επαρκεί το λογικό του ανθρώπου για να τον καθοδηγεί . Κι εγώ , όταν εζούσα στον κόσμο προτού να γνωρίσω τον Κύριο και το Άγιο Πνεύμα , εστηριζόμουν στο λογικό μου . Όταν όμως εγνώρισα με το Άγιο Πνεύμα τον Κύριο μας Ιησού Χριστό , τον Υιό του Θεού , τότε παραδόθηκε η ψυχή μου στον Θεό και δέχομαι οτιδήποτε θλιβερό μου συμβεί και λέω : «Ο Κύριος με βλέπει … Τι να φοβηθώ ;» Προηγουμένως όμως δεν μπορούσα να ζω κατ ‘ αυτό τον τρόπο .

Για όποιον παραδόθηκε στο θέλημα του Θεού η ζωή γίνεται πολύ ευκολότερη , γιατί στις αρρώστιες , στη φτώχεια και στο διωγμό σκέφτεται : «Έτσι ευδόκησε ο Θεός και πρέπει να υπομείνω για τις αμαρτίες μου» .

Να , εδώ και πολλά χρόνια πάσχω από πονοκέφαλο και δύσκολα τον υποφέρω , αλλά με ωφελεί , γιατί με την ασθένεια ταπεινώνεται η ψυχή . Η ψυχή μου επιθυμεί διακαώς να προσεύχεται και να αγρυπνεί αλλά η ασθένεια με εμποδίζει , διότι το άρρωστο σώμα απαιτεί ανάπαυση . Και παρακάλεσα πολύ τον Κύριο να με θεραπεύσει , αλλά δεν με άκουσε . Κι αυτό σημαίνει πώς αυτό δεν θα ήταν προς όφελός μου .

Οι λογισμοί και η αντιμετώπιση τους (Βενεδίκτου Ιερομόναχου Αγιορείτου) (4)

"Ύπαγε οπίσω μου σατανά"

(συνέχεια από 3)

12. Αποτελέσματα των λογισμών.

Όταν ο λογισμός χρονίσει μέσα μας, γινόμαστε τότε δούλοι στην προσπάθεια. Προσπάθεια είναι η προσκόλλησις του ανθρώπου στα κτιστά πράγματα και ή επιθυμία του να αποκτήσει μόνον αυτά. Έτσι ο νους του ανθρώπου αποδεσμεύεται από την αιώνια τροφή. Και όταν ο νους του ανθρώπου απομακρυνθεί εντελώς από τον Θεό, τότε «ή θηριώδης ή δαιμονιώδης γίνεται», δηλαδή, ή σαν θηρίο ή σαν δαίμονας γίνεται ο άνθρωπος, πράγμα το όποιο βλέπουμε να συμβαίνει στη σημερινή καταναλωτική κοινωνία. Ο λογισμός του ανθρώπου προσκολλήθηκε μόνο στη γη και δε σκέπτεται καθόλου τον ουρανό, με αποτέλεσμα την θηριοποίηση του ανθρώπου και την αποθέωση της τέχνης σε οποιαδήποτε μορφή.

Ο άνθρωπος γίνεται ακρατής. Δεν μπορεί να εγκρατευθεί. Όταν ο άνθρωπος δεν πολεμά το λογισμό του τότε γίνεται δούλος της αμαρτίας. «Ο κατά διάνοιαν προς την αμαρτίαν μη πολέμων μηδέ αντιλέγων. σωματικώς πράττει αυτήν».

Οι λογισμοί μας σαπίζουν και μας συντρίβουν δημιουργώντας προβλήματα και στις διαπροσωπικές μας σχέσεις.

Οι λογισμοί μιαίνουν, μολύνουν την ψυχή μας, την δηλητηριάζουν και την φαρμακώνουν. «Αυτή ή πάλη του πονηρού. Και μετά τούτων των βελών φαρμακεύει πάσαν ψυχήν», μας λέγει ο άγιος Ησύχιος ο πρεσβύτερος.

Με την αποδοχή των λογισμών ο διάβολος αποκτά κυριαρχία και μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο ακόμη και στην αυτοκτονία, αφού ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντισταθεί στη δύναμη του διαβόλου.

Ο ρυπαρός λογισμός καταχθονίζει την ψυχή, δηλαδή, ρίχνει κατά γης την ψυχή του ανθρώπου.

Αναζητώντας την αλήθεια: Πινελιές από το βιβλίο του Αγίου Σιλουανού,του Αθωνίτου

Τούτο το άγιο βιβλίο θα πρέπει να διαβάσουν, όλοι αυτοί που άθελα τους δαγκώθηκαν από το «θηρίο» των ημερών μας που θέλει να κατασπαράξει το Βατοπαίδι.

Η  αγάπη έχει πάντα δύναμη.
Μερικοί σκέφτονται πως ο Κύριος έπαθε από αγάπη για τον άνθρωπο,επειδή όμως μέσα τους δεν βρίσκουν αυτή την αγάπη,διαλογίζονται ότι αυτό έγινε κάποτε παλιά και πέρασε.Όταν όμως η ψυχή γνωρίσει με το Άγιο Πνεύμα την αγάπη του Θεού,τότε αισθάνεται καθαρά πως ο Κύριος είναι ο Πατέρας μας,ο γνησιότατος,ο πλησιέστατος ,ο πιο αγαπημένος, ο αγαθότατος και δεν υπάρχει μεγαλύτερη ευτυχία από το να αγαπάς το Θεό,όπως παρήγγειλε ο Κύριος με όλη τη ψυχή και τη διάνοια,αλλά και τον πλησίον σαν τον εαυτό σου.Κι όταν πια η αγάπη αυτή εγκατασταθεί μέσα μας ,όλα χαροποιούν την ψυχή
Το ‘Αγιο Πνεύμα διδάσκει στην ψυχή την αγάπη και συνοδεύεται από ταπείνωση ,συντριβή για τις αμαρτίες και αγάπη για όλο τον κόσμο , ενώ το αντίθετο ,αυτό της πλάνης φέρνει τη ζοφερή μελαγχολία,που σκοτώνει την ψυχή. Το τελευταίο συνοδεύεται από ψυχρή αδιαφορία, υπερηφάνεια και απόγνωση.

‘Oταν το Άγιο Πνεύμα γεμίζει όλο τον άνθρωπο με τη γλυκύτητα της αγάπης Του,τότε λησμονείται εντελώς ο κόσμος και η ψυχή ενατενίζει με άρρητη χαρά το Θεό…Το ‘Αγιο Πνεύμα είναι αγάπη,ειρήνη, γλυκύτητα και διδάσκει την αγάπη για το Θεό και το πλησίον.Αντίθετα το πνεύμα της πλάνης είναι υπερήφανο και δεν λυπάται ούτε τον άνθρωπο ,ούτε την άλλη δημιουργία.Επειδή δεν ειναι δημιουργός των όντων, ενεργεί σαν κλέφτης και άρπαγας και η οδός του είναι γεμάτη όλεθρο.